Ο αποδιοπομπαίος τράγος στο ιστορικό του πλαίσιο είναι η θυσία ενός τράγου, όπως περιγράφεται στη Βίβλο, κεντρικό τμήμα άλλοτε της εξιλαστήριας τελετής Γιόμ Κιπούρ. Στην τελετή ΓιόμΚιπούρ υπάρχει μια ξεκάθαρη αίσθηση της εξομολόγησης του αμαρτήματος και της εξιλέωσης από την ενοχή. Στην εποχή μας η έννοια του αποδιοπομπαίου τράγου δεδομένων των πολιτικών και οικονομικών συνθηκών που επικρατούν και του κοινωνικού γίγνεσθαι που συνεχώς αλλάζει, γίνεται όλο και πιο επίκαιρη. Οι κοινωνικές κρίσεις δυστυχώς δεν αντέχουν αλήθειες και η απόδοση ευθυνών καθίσταται μια δυσχερής διαδικασία .Και εκεί νά σου ξεφυτρώνει ένας αποδιοπομπαίος τράγος! Έτσι καλύπτονται τα βαθύτερα προβλήματα και η αδυναμία ανάληψης ευθυνών.
Στην Πολιτεία του Πλάτωνα, ο Θρασύμαχος υποστηρίζει ότι «πολιτική και δίκαιο δεν υπηρετούν παρά το συμφέρον του ισχυρότερου», σαν να μας προϊδέαζε γι’ αυτό που θα ακολουθούσε. Ο Πλάτωνας, πάντως, έπλασε τους ακέραιους ηθικά πολιτικούς ηγέτες, κυρίως ως φύλακες της πόλης και του δημοσίου συμφέροντος. Αλλά και ο Αριστοτέλης, στα Πολιτικά, υποστηρίζει ότι υπάρχει απόλυτη συνάφεια ηθικής και πολιτικής, καθώς η πόλη είναι προϋπόθεση δημιουργίας ηθικών ανθρώπων. Το απόφθεγμα του Αριστοτέλη «ο άνθρωπος είναι από τη φύση του πολιτικό ζώο», έχει και την ηθική του διάσταση. Ο Αριστοτέλης αντιλαμβάνεται πως οι όροι ‘αγαθός ανήρ’ και ‘σπουδαίος πολίτης’ δεν ταυτίζονται, αυτό, όμως, δεν αναιρεί το γεγονός πως τέλεια πόλη είναι εκείνη που καταφέρνει και ταυτίζει τις δύο έννοιες. Οι αρχές της πολιτικής συνύπαρξης υπόκεινται σε εκείνες της ηθικής, ενώ και η παιδεία ορίζεται στην ουσία ως ηθική παιδεία, η οποία προετοιμάζει ηθικά αγαθούς πολίτες.
Από την άλλη στις μέρες μας η πολιτική ευθύνη και δη η υποκειμενική πολιτική ευθύνη είτε αφορά ένα πρόσωπο το οποίο κατέχει πολιτικό αξίωμα, είτε ένα συλλογικό υποκείμενο (π.χ. ένα κόμμα ή μια κυβέρνηση συνολικά) τυποποιημένη ή άτυπη , κοινοβουλευτική ή εκλογική , αφορώσα είτε τον Πρωθυπουργό και την κυβέρνηση συνολικά, είτε κάποιον υπουργό ή υφυπουργό ατομικά θα πρέπει να έχει ως συνέπεια είτε την παραίτηση είτε την άρση εμπιστοσύνης της Βουλής είτε την άρση της εμπιστοσύνης του Πρωθυπουργού προς υπουργό ή υφυπουργό. Το πολιτικό κόστος έννοια συνυφασμένη με την Δημοκρατία και την υποχρέωση κάθε διαχειριστή δημόσιας Εξουσίας να απολογείται στον Λαό, καταλήγει άνευ ουσιαστικής και ηθικής σημασίας και αξίας. Ο Υπουργός παραιτείται, ο Πρωθυπουργός αποδέχεται την παραίτηση και το θέμα θεωρείται λήξαν. Και το πραγματικά τραγικό είναι να υπάρχει παραίτηση Υπουργού με ανάληψη πολιτικής ευθύνης αλλά η ποινική ευθύνη να αποδίδεται σε υπηρεσιακό παράγοντα υψηλόβαθμο ή χαμηλόβαθμο!
Αιδώς Αργείοι λοιπόν!
Όπως αναφώνησε ο Στέντορας (ο τελάλης με τη …στεντόρεια φωνή) στην προσπάθειά του να παρακινήσει τους Έλληνες να δείξουν θάρρος στον αγώνα εναντίον των Τρώων, μετά την αποχώρηση του Αχιλλέα από τη μάχη.Ραψωδία Ε, στίχος 787:«αἰδώςἈργεῖοικάκ᾿ἐλέγχεαεἶδοςἀγητοί»Δηλαδή: Ντροπή σας! Κρίμα λέω στα κάλλη σας, Αργίτες τιποτένιοι.
Με την ίδια φράση επέπληξε ο Αίαντας τους Αργείους όταν φοβισμένοι είχαν καταπτοηθεί και ανέχονταν τους Τρώες να απειλούν με κάψιμο τα πλοία τους.Ραψωδια Ο, στίχος 503:
«Αἴαςδ’ἑτέρωθενἐκέκλετοοἷςἑτάροισιν.
αἰδώςἈργεῖοινῦνἄρκιονἤἀπολέσθαι»
Δηλαδή: Κι ο Αίαντας απέναντι έλεγε στους δικούς του:
«Ντροπή Αργείοι! Το μόνο βέβαιο που τώρα μας περιμένει είναι να χαθούμε».
Άλλωστε όταν κάποιος, υπερεκτιμώντας τις ικανότητες και τη δύναμή του (σωματική,πολιτική, και οικονομική), συμπεριφέρεται με βίαιο, αλαζονικό και προσβλητικό τρόπο απέναντι στους άλλους, στους Νόμους της πολιτείας και κυρίως απέναντι στον άγραφο θεϊκό νόμο – που επιβάλλει όρια στην ανθρώπινη δράση -, διαπράττει «ὕβριν», κατά τους αρχαίους προγόνους μας.
Στις αρχαίες τραγωδίες οι ήρωες της με τη δράση και τον χαρακτήρα τους μας συνταράσσουν ως τα κατάβαθα του είναι μας, γιατί αναγνωρίζουμε μέσα σ’ αυτούς κάτι από τον εαυτό μας, και γιατί η τραγική μοίρα τους συμβολίζει την τύχη που θα μπορούσε να είναι και δική μας –το πεπρωμένο που μπορεί να ενεδρεύει στη στροφή του δρόμου για τον καθένα μας. Έτσι, με την κάθαρση και τα άλλα στοιχεία που προβάλλει ο Αριστοτέλης στην «Ποιητική» του, δίνει τρόπον τινά και απάντηση στις δριμύτατες αιτιάσεις του Πλάτωνα για την τραγωδία και την τέχνη γενικότερα. Γιατί, κατά τον Σταγειρίτη, η τραγωδία δεν εξάπτει, όπως διατείνεται ο Πλάτων αλλά, αντίθετα, καθαίρει τα πάθη· ανεβάζει τον άνθρωπο σε ανώτερο επίπεδο συγκινήσεων και τον κάνει συνεπώς ηθικότερο και πνευματικότερο –δηλαδή περισσότερο Άνθρωπο.
Τα συμπεράσματα δικά σας!
Γεωργία Καρβούνη Λιάσκου
Δικηγόρος, πρόεδρος Συλλόγου Γυναικών Αγ. Νικολάου Λιβαδειάς