«Είναι δυνατόν το εν λόγω άτομο να μην αντιλαμβάνεται ότι είναι ανίκανο;»
«Ο ανόητος θεωρεί τον εαυτό του σοφό, ενώ ο σοφός άνθρωπος θεωρεί τον εαυτό του ανόητο». Σήμερα, το εν λόγω φαινόμενο είναι γνωστό ως Γνωστική Προκατάληψη Ψευδαισθητικής Ανωτερότητας (CognitiveBias of IllusionarySuperiority).
Οι άνθρωποι με αυτό το σύνδρομο πιστεύουν ότι οι ικανότητές τους είναι πολύ υψηλότερες από το μέσο όρο, ακόμη και όταν δεν καταλαβαίνουν για ποιο πράγματα μιλάνε. Δεν κατέχουν την ταπεινοφροσύνη να αναγνωρίσουν την ανάγκη τους για βελτίωση. Και φυσικά δεν αναγνωρίζουν τις δυνατότητες των γύρω τους, ο εγωισμός τους είναι τόσο μεγάλος που τους εμποδίζει.
Το σύνδρομο ψευδούς ανωτερότητας, ή φαινόμενο Dunning-Kruger, είναι μια γνωστική προκατάληψη που αφορά την αδυναμία των ατόμων να αξιολογήσουν σωστά τις ικανότητές τους. Αυτή η παραμόρφωση οδηγεί συχνά σε υπερεκτίμηση των δεξιοτήτων τους, ειδικά σε τομείς όπου είναι σχετικά άπειροι ή μη καταρτισμένοι. Αναλύοντας το φαινόμενο, μπορούμε να δούμε διάφορες πτυχές που το συνθέτουν:
Άγνοια της άγνοιας
Η φράση “άγνοια της άγνοιας” περιγράφει την κατάσταση κατά την οποία ένα άτομο δεν γνωρίζει ότι δεν γνωρίζει κάτι. Άτομα που βιώνουν το σύνδρομο ψευδούς ανωτερότητας δεν γνωρίζουν τα όρια της γνώσης τους, κάτι που τα καθιστά ανίκανα να συνειδητοποιήσουν ότι κάνουν λάθος. Έτσι, όσο πιο λίγα γνωρίζουν, τόσο πιο σίγουρα είναι για τον εαυτό τους. Αυτή η αντίληψη δημιουργεί έναν φαύλο κύκλο, όπου η έλλειψη γνώσης οδηγεί σε λανθασμένες εκτιμήσεις και, τελικά, σε ψευδή αίσθηση ανωτερότητας
Επειδή δεν αναγνωρίζουν τα κενά στις γνώσεις τους, τα άτομα αυτά συχνά δεν ασκούν αυτοκριτική και παραμένουν σίγουρα για τις ικανότητές τους, ακόμα και όταν κάνουν λάθη. Λόγω της έλλειψης αυτογνωσίας, οι άνθρωποι αυτοί συνήθως υπερεκτιμούν τις ικανότητές τους και πιστεύουν ότι τα καταφέρνουν καλύτερα από άλλους, ακόμα και όταν υπάρχουν σαφείς ενδείξεις για το αντίθετο. Χωρίς επίγνωση της άγνοιάς τους, είναι λιγότερο πιθανό να μάθουν από τα λάθη τους ή να επιδιώξουν βοήθεια ή καθοδήγηση, καθώς πιστεύουν ότι ήδη γνωρίζουν αρκετά. Η άγνοια της άγνοιας μπορεί να έχει σοβαρές συνέπειες τόσο σε προσωπικό όσο και σε κοινωνικό επίπεδο. Σε προσωπικό επίπεδο, μπορεί να εμποδίζει την αυτοβελτίωση και την ανάπτυξη, ενώ σε επαγγελματικό ή κοινωνικό επίπεδο μπορεί να οδηγήσει σε λάθος αποφάσεις και κακή συνεργασία με άλλους.
Οι άνθρωποι που βρίσκονται σε αυτήν την κατάσταση συχνά αντιδρούν αρνητικά σε κριτική ή ανατροφοδότηση, πιστεύοντας ότι δεν χρειάζονται βελτίωση.
Υπερεκτίμηση των ικανοτήτων
Ένα από τα βασικά χαρακτηριστικά του φαινομένου είναι η υπερεκτίμηση των ικανοτήτων κάποιου. Αυτά τα άτομα πιστεύουν ότι γνωρίζουν περισσότερα από όσο πραγματικά γνωρίζουν ή ότι είναι ικανότερα από τους άλλους. Αυτή η υπερεκτίμηση μπορεί να προέρχεται από την έλλειψη εμπειρίας και σωστής αυτοκριτικής. Συχνά, αυτά τα άτομα δεν αναγνωρίζουν τη δυσκολία ενός έργου ή μιας πρόκλησης, καθώς δεν έχουν επίγνωση της πλήρους πολυπλοκότητας του θέματος. Θεωρούν τις ικανότητές τους αρκετές για να ανταπεξέλθουν, ακόμα κι αν αυτό δεν ισχύει. Συχνά, δεν αναγνωρίζουν τη δυσκολία ενός έργου ή μιας πρόκλησης, καθώς δεν έχουν επίγνωση της πλήρους πολυπλοκότητας του θέματος. Θεωρούν τις ικανότητές τους αρκετές για να αντεπεξέλθουν, ακόμα κι αν αυτό δεν ισχύει. Η υπερεκτίμηση των ικανοτήτων μπορεί να προκαλέσει συγκρούσεις με άλλους, ιδιαίτερα όταν το άτομο δεν αναγνωρίζει τις προτάσεις ή τη βοήθεια των συναδέλφων ή των φίλων.
Υποτίμηση των ικανοτήτων των άλλων
Παράλληλα με την υπερεκτίμηση των δικών τους ικανοτήτων, τα άτομα αυτά συχνά υποτιμούν τις ικανότητες των άλλων. Μπορεί να πιστεύουν ότι η γνώση ή η ικανότητα των άλλων είναι υποδεέστερη, οδηγώντας σε αδικαιολόγητα υψηλή αυτοπεποίθηση και αποφυγή να μάθουν από άλλους.
Η γνωστική ασυμμετρία
Τα άτομα με περισσότερη εμπειρία και γνώση σε έναν τομέα συνήθως είναι πιο μετριοπαθή στην εκτίμησή τους, διότι αναγνωρίζουν την πολυπλοκότητα του αντικειμένου και τις δυσκολίες. Αντίθετα, οι μη καταρτισμένοι δεν βλέπουν τις αποχρώσεις και δυσκολίες και θεωρούν τις προκλήσεις ευκολότερες απ’ ό,τι είναι στην πραγματικότητα.
Σχέση με την αυτοεκτίμηση
Το σύνδρομο ψευδούς ανωτερότητας συνδέεται άμεσα με την αυτοεκτίμηση και την αυτοεικόνα του ατόμου. Όσοι πάσχουν από αυτό το φαινόμενο έχουν συνήθως υψηλή, αλλά λανθασμένη, αντίληψη για τον εαυτό τους, κάτι που μπορεί να επηρεάσει τις σχέσεις τους με τους άλλους, τόσο σε προσωπικό όσο και σε επαγγελματικό επίπεδο.
Περιορισμός της αυτοβελτίωσης
Λόγω της αδυναμίας να αναγνωρίσουν τα κενά στις γνώσεις τους, τα άτομα αυτά συχνά δεν επενδύουν στην αυτοβελτίωση. Αντί να μαθαίνουν και να εξελίσσονται, παραμένουν σε μια κατάσταση εφησυχασμού, πιστεύοντας ότι δεν χρειάζονται περαιτέρω εκπαίδευση ή εμπειρία.
Αντίκτυπος στην κοινωνία και στην εργασία
Σε επαγγελματικό επίπεδο, το σύνδρομο ψευδούς ανωτερότητας μπορεί να είναι ιδιαίτερα επιζήμιο. Άτομα που υπερεκτιμούν τις ικανότητές τους μπορεί να αναλάβουν ευθύνες ή θέσεις για τις οποίες δεν είναι κατάλληλοι, με αποτέλεσμα κακή απόδοση και αποτυχίες. Στο κοινωνικό επίπεδο, μπορεί να οδηγήσει σε συγκρούσεις, καθώς οι άλλοι αναγνωρίζουν την αναντιστοιχία μεταξύ της αυτοεικόνας του ατόμου και των πραγματικών του ικανοτήτων.
Πώς να ξεπεραστεί
Η αντιμετώπιση του φαινομένου απαιτεί αυτογνωσία, κριτική σκέψη και ειλικρινή αναγνώριση των αδυναμιών. Μέσω της συνεχούς εκπαίδευσης και της ανοιχτής στάσης για μάθηση, μπορεί κανείς να μειώσει τον αντίκτυπο του συνδρόμου αυτού και να αναπτύξει μια πιο ρεαλιστική εικόνα για τις ικανότητές του.
Η ικανότητα να αναγνωρίζουμε τα όριά μας και να κάνουμε αυτοκριτική μπορεί να βοηθήσει στον περιορισμό της υπερεκτίμησης. Οι άνθρωποι που δίνουν σημασία στην ανατροφοδότηση και αναζητούν συνεχώς την αυτοβελτίωση είναι λιγότερο πιθανό να πέσουν στην παγίδα της υπερεκτίμησης.
Συνοψίζοντας, το σύνδρομο ψευδούς ανωτερότητας δημιουργεί μια παραμορφωμένη εικόνα της πραγματικότητας και των ικανοτήτων κάποιου. Η αναγνώριση αυτού του φαινομένου και η αυτοκριτική είναι κρίσιμα βήματα για την προσωπική και επαγγελματική ανάπτυξη.
Ελίνα Τρωγάδα
B.Sc. Ψυχολόγος Ψυχοθεραπεύτρια
Σύμβουλος Ψυχικής Υγείας παιδιών , εφήβων & ενήλικων
τηλ. Επικοινωνιας
2261020781