Το 1944 κυκλοφόρησε η βρετανική ταινία Gaslight , ένα θρίλερ του Τζορτζ Κιούκορ, με πρωταγωνιστές την Ίνγκριντ Μπέργκμαν (Οσκαρ Α γυναικείου ρόλου) και τον Σαρλ Μπουαγιέ. Αναφέρεται σε μια νεαρή κοπέλα βουτηγμένη στην απόγνωση στα όρια της τρέλας, καθώς ο σύζυγός της προφασίζεται διάφορους λόγους και χρησιμοποιώντας ανεξήγητα γεγονότα προσπαθεί να την χειραγωγήσει.
Με αφορμή την ταινία αυτή, το 1960 άρχισε να χρησιμοποιείται ο όρος Gaslighting από την παγκόσμια κοινότητα των ειδικών υγείας. Είναι μια μέθοδος ψυχολογικής χειραγώγησης με την οποία ο θύτης προσπαθεί να σπείρει αμφιβολίες στο θύμα, έτσι ώστε να μην είναι βέβαιο για την ίδια του τη μνήμη, την αντίληψη και τη λογική. Χρησιμοποιώντας συνεχή άρνηση, παραπλάνηση, αντιφάσεις και ψεύδη, προσπαθεί να αποσταθεροποιήσει το θύμα και να απαξιώσει τις πεποιθήσεις του.
Το gaslighting δεν παρατηρείται μόνο ανάμεσα σε δυο συντρόφους αλλά δυνητικά μπορεί να υπάρξει σε κάθε είδους σχέση, για παράδειγμα όταν ένας γονιός αρνείται ότι παραμέλησε το παιδί του και του λέει ότι όσα θυμάται είναι αποκυήματα της φαντασίας του.
Ας κάνουμε ένα τεστ
Πόσο συχνά σκέφτεσαι αν υπερβάλλεις στις αντιδράσεις σου. Ότι τις ‘τσιμπάς’ λίγο στο δραματικό στοιχείο -πως παραείσαι ευαίσθητη/ευαίσθητος;
Αναρωτιέσαι συχνά αν θυμάσαι σωστά ένα γεγονός (ή μια συζήτηση) που είχες με τον σύντροφο σου -ο οποίος θυμάται διαφορετικά τα πάντα;
Μήπως αμφισβητείς τον εαυτό σου και τις αποφάσεις σου;
Αν με ρωτάς, το χειρότερο αυτής της συνθήκης είναι πως απέναντι σου δεν έχεις κάποιον που χρησιμοποιεί ωμή βία ή ύβρεις, ώστε να είναι ξεκάθαρο αυτό που συμβαίνει.
Γίνεται με τόσο ‘υπόγειο’, μεθοδευμένο και συνεπές τρόπο που συνηθέστερα τα θύματα να αμφισβητούν τον εαυτό τους και να θεωρούν εαυτούς υπεύθυνους για όλα.
Πώς μπορείτε όμως να διακρίνετε τα redflags που σας δίνει, συγκεκριμένα, ο σύντροφός σας; Παρακάτω ακολουθούν οι πιο συνηθισμένες φράσεις που κρούουν τον κώδωνα του κινδύνου.
«Ποτέ δεν το είπα αυτό, τίποτα δεν θυμάσαι»
Το σήμα κατατεθέν του gaslighting είναι ότι σε κάνει να αμφιβάλλεις για τις δικές σου αναμνήσεις και εμπειρίες σε σημείο να τις αντικαταστήσεις με την εκδοχή που έχει κατασκευάσει ο gaslighter
«Είσαι πολύ ευαίσθητη!»
Οι φυσιολογικές αντιδράσεις, όπως το κλάμα ή η αναστάτωση, αντιμετωπίζονται σαν να είναι υστερικές και αδικαιολόγητες, ιδιαίτερα όταν στενοχωριέστε για κάτι που έκανε ή είπε ο αγαπημένος σας. Η ιδέα είναι να απομακρύνουν την προσοχή από την κακή συμπεριφορά τους, κάνοντάς σας να πιστέψετε ότι εσείς κάνετε κάτι λάθος.
«Πρέπει να αδυνατίσεις»
Η κριτική στην εμφάνισή σας είναι μια άλλη κοινή τακτική Gaslighting. Και οτιδήποτε σας κάνει να νιώθετε άσχημα με τον εαυτό σας.
«Οι φίλοι σου είναι ηλίθιοι»
Οι θύτες θα προσπαθήσουν να σας απομονώσουν από τα αγαπημένα σας πρόσωπα, μερικές φορές κάνοντάς σας να κόψετε κάθε επαφή. Δεν θέλουν απλώς να είναι η πρωταρχική σχέση στη ζωή σας, θέλουν να είναι η μόνη σχέση στη ζωή σας.
«Είσαι ψυχρή στο κρεβάτι και το σεξ είναι κακό»
Η σεξουαλικότητά σας και η σεξουαλική σας ζωή είναι άλλος ένας στόχος που χρησιμοποιείται συχνά ως δικαιολογία για την απιστία ή μία άρρωστη σεξουαλική συμπεριφορά.
«Δεν είμαι θυμωμένος, τι εννοείς;»
Πολλοί gaslighters χρησιμοποιούν τη σιωπή ως μέθοδο τιμωρίας και ελέγχου. Ωστόσο, όταν τους ρωτάτε για αυτό, ενεργούν σαν να μην ξέρουν για τι μιλάτε. Μετά από αυτό, όχι μόνο είστε μπερδεμένοι για το γιατί είναι αναστατωμένοι, αλλά αμφισβητείτε και την αντίληψη σας του ότι είναι αναστατωμένοι.
«Αν με αγαπούσες πραγματικά, θα…»
Οι gaslighters λατρεύουν να χρησιμοποιούν την αγάπη σας για αυτούς ως όπλο εναντίον σας και θα χρησιμοποιήσουν αυτήν τη φράση για να δικαιολογήσουν μια μεγάλη ποικιλία κακών συμπεριφορών. Αλλά το συμπέρασμα είναι ότι μπορείτε, ταυτόχρονα, να αγαπήσετε κάποιον και να στενοχωρηθείτε για κάτι που έκανε. Το να αγαπάς κάποιον δεν σημαίνει ότι του δικαιολογείς τα πάντα.
«Με κάνεις έξαλλο»
Οι gaslighters θα σας κατηγορήσουν επίσης για τα συναισθήματά τους, καθιστώντας σας υπεύθυνους για την αναστάτωσή τους και για τη διατήρησή της ευτυχίας τους, ακόμη και όταν είναι κάτι πάνω στο οποίο δεν έχετε κανέναν έλεγχο.
«Κανείς άλλος δεν θα σε αγαπήσει ποτέ»
Ένας από τους μεγαλύτερους φόβους όλων των ανθρώπων είναι ότι είμαστε “σπασμένοι” ή δεν αγαπιόμαστε. Το να σας κάνουν να αμφιβάλλετε για την αξία σας, σας κάνει να εξαρτάστε από αυτούς για αγάπη και διασφαλίζει ότι δεν θα τους αφήσετε ποτέ.
«Θυμάμαι ότι είχες συμφωνήσει σε αυτό»
Η αντικατάσταση των αναμνήσεών σας με τις δικές τους είναι μια χαρακτηριστική κόκκινη σημαία του gaslighting. Μπορούν να είναι τόσο πειστικοί ώστε να πιστεύετε ότι πράγματι είπατε ή κάνατε κάτι που δεν κάνατε.
«Αν είσαι τυχερή, θα σε συγχωρήσω»
Οι gaslighters θα σας κάνουν συχνά να ζητάτε τη συγχώρεσή τους ακόμα και για δικά τους λάθη. Μερικές φορές μπορεί να μην ξέρετε καν για ποιο λόγο ζητάτε συγγνώμη. Όταν σας «συγχωρούν», φροντίζουν να σας υπενθυμίσουν πόσο τυχεροί είστε που σας ανέχονται.
«Για αυτό δεν σε συμπαθεί κανείς»
Αυτή είναι μια άλλη φράση που χρησιμοποιούν οι gaslighters για να σας χειραγωγήσουν ώστε να μείνετε μαζί τους. Σας κάνουν να ντρέπεστε ή σας παραπλανούν λέγοντας ότι οι άλλοι λένε άσχημα πράγματα για εσάς.
«Φαίνεσαι χάλια με το κόκκινο, μην το ξαναφορέσεις»
Οι gaslighters θα προσπαθήσουν να ελέγξουν κάθε πτυχή της ζωής του θύματός τους, συμπεριλαμβανομένων πραγμάτων όπως επιλογές ρούχων και φαγητού. Τελικά, μπορείτε να φτάσετε στο σημείο που δεν ξέρετε καν τι σας αρέσει ή δεν σας αρέσει πια. Αν κάποιος σας ρωτήσει τι είδους παγωτό σας αρέσει και κοιτάξετε αμέσως τον σύντροφό σας για απάντηση, αυτό είναι μια κόκκινη σημαία.
Τι είναι αυτό που κάνει κάποιον ευάλωτο σε αυτήν τη συμπεριφορά και ποια είναι τα προειδοποιητικά σημάδια ότι υφίσταται ψυχολογικό πόλεμο;
Η Jennifer Sweeton κλινική ψυχολόγος και διεθνώς αναγνωρισμένη στις εφαρμογές της νευροεπιστήμης για την ψυχική υγεία ιδιαιτέρως για τις γυναίκες, περιγράφει τις τρεις βασικές ανάγκες που θέτουν τις βάσεις για τον ψυχολογικό πόλεμο.
Την ανάγκη μας να γίνουμε αρεστοί.
Την ανάγκη μας να αγαπηθούμε.
Την ανάγκη μας να μας καταλαβαίνουν.
Αυτές οι ανάγκες είναι μέρος της ανθρώπινης ύπαρξης και είναι ενσωματωμένες στους περισσότερους από εμάς. Η φωτεινή πλευρά αυτών των αναγκών είναι ότι μας παρακινούν να δημιουργήσουμε στενούς και ερωτικούς δεσμούς με άλλα άτομα, κάτι που είναι υγιές. Η σκοτεινή πλευρά είναι ότι αυτές οι ανάγκες – όταν συνδυάζονται με ορισμένες τάσεις ή ροπές ή ακόμα και συνήθειες που έχουν κάποιες προσωπικότητες – καθιστούν τους ανθρώπους ευάλωτους στην συναισθηματική ή ακόμα χειρότερα στην ψυχολογική κακοποίηση.
Μεταξύ αυτών των τάσεων προσωπικότητας είναι:
Να έχουμε τάση να αμφισβητούμε τον εαυτό μας.
Να έχουμε ροπή στο να γινόμαστε οπωσδήποτε αρεστοί στους ανθρώπους.
Να έχουμε συνήθεια να αποφεύγουμε τις συγκρούσεις με τους άλλους.
Αν νιώθετε πως κάτι από αυτά σας συμβαίνει, ίσως χρειαστεί να δώσετε ιδιαίτερη προσοχή στον τρόπο που κυλάει η σχέση σας. Το Gaslighting είναι πιο πιθανό να συμβεί όταν οι άνθρωποι συνάπτουν μια σχέση, η οποία περιέχει μια ουσιαστική διαφορά μεταξύ των δυο ανθρώπων, όπως για παράδειγμα αν ο ένας είναι ιδιαίτερα ευάλωτος λόγω απώλειας της εργασίας του ή υποφέρει από «φόβο εγκατάλειψης» λόγω κάποιας προηγούμενης απώλειας που είχε ή κάποιου ψυχολογικού τραύματος που είχε στο παρελθόν.
Να έχετε υπόψη σας ότι το πρόβλημα δεν είναι απλά η ανάγκη να θέλετε να σας αγαπούν ή να αρέσετε ή να σας καταλαβαίνουν. Είναι ο συνδυασμός αυτών των αναγκών με τις συγκεκριμένες τάσεις, ροπές και που κάνει τα άτομα αυτά επιρρεπή στην ψυχολογική κακοποίηση από το άλλο άτομο της σχέσης, δηλαδή επιρρεπή στο gaslighting.
Ακολουθούν τα 10 σημάδια που πρέπει να προσέξετε καθώς μπορεί να υποδεικνύουν ότι έχετε υποστεί ψυχολογική κακοποίηση ή είστε θύμα ψυχολογικού πολέμου:
1.Νιώθετε ότι σας “στραγγαλίζει” ο άλλος με αποτέλεσμα να κατηγορείτε συνεχώς τον εαυτό σας ως κύριο υπεύθυνο για την κακή έκβαση της σχέσης σας, ενώ εκείνος δεν αναλαμβάνει καμία ευθύνη.
2.Συχνά αμφιβάλλετε για τον εαυτό σας και αναρωτιέστε αν οι αντιλήψεις σας για μια κατάσταση είναι ακριβείς. Με την πάροδο του χρόνου, μπορεί ακόμη και να αμφισβητήσετε τη λογική σας.
3. Όταν το άλλο άτομο σας ενοχλεί, σας υβρίζει ή σας πληγώνει, καταλήγετε στο συμπέρασμα ότι φταίτε εσείς που είστε «απλώς πολύ ευαίσθητοι» και πρέπει «να το ξεπεράσετε» .
4.Κρύβετε τη συμπεριφορά του συντρόφου σας από τους φίλους και την οικογένειά σας (ή λέτε ψέματα για αυτήν), επειδή ξέρετε ότι κάτι δεν πάει καλά, αλλά δεν είστε και σίγουροι τι ακριβώς είναι αυτό που φταίει.
5.Αρχίζετε να αποσύρεστε από στενούς φίλους ή οικογένεια.
6.Το βρίσκετε όλο και πιο δύσκολο να πάρετε αποφάσεις, επειδή πιστεύετε ότι δεν μπορείτε να κάνετε τίποτα σωστά.
7.Παρατηρείτε ότι με τον καιρό η αυτοεκτίμησή σας καταρρέει και αρχίζετε να νιώθετε κατάθλιψη και αυτοκριτική. Μπορεί ακόμη και να αισθάνεστε ανάξιοι του συντρόφου σας και ότι δεν σας αξίζει η αγάπη του.
8.Η μνήμη σας φαίνεται θολή, συγκεχυμένη, ασαφής και δυσκολεύεστε να θυμηθείτε τι συνέβη κατά τη διάρκεια των συγκρούσεων με τον σύντροφό σας.
9. Οι συγκρούσεις δεν είναι σχεδόν ποτέ παραγωγικές. Συνήθως έχουν ως αποτέλεσμα το άλλο άτομο να παίζει το θύμα, ακόμα κι αν έχει συμπεριφερθεί παράλογα ή υβριστικά.
10.Παρατηρείτε ότι μερικές φορές εκνευρίζεστε με τον εαυτό σας ακυρώνοντας και αμφισβητώντας τη δική σας πραγματικότητα και τις εμπειρίες σας.
Εάν αυτά τα προειδοποιητικά σημάδια σας φαίνονται οικεία, μπορείτε να ρωτήσετε τον εαυτό σας αν τελικά είστε σε μια σχέση που σας προκαλεί ασφυξία και να αξιολογήσετε τι αντίκτυπο έχει αυτό στη ζωή και την υγεία σας.
Να θυμάστε ότι οι σχέσεις πρέπει να βελτιώνουν τις ζωές των ανθρώπων και να τους βοηθούν να γίνουν καλύτεροι άνθρωποι μέσω της ενθάρρυνσης και της υποστήριξης και όχι μέσω της αποδυνάμωσης και της χειραγώγησης.
Ελίνα Τρωγάδα
B.Sc. Ψυχολόγος Ψυχοθεραπεύτρια
Σύμβουλος Ψυχικής Υγείας παιδιών , εφήβων & ενήλικων
τηλ. Επικοινωνιας
2261020781