Είναι γνωστό σε όλους μας για αυτή την ηλικία, η οποία βρίσκεται ανάμεσα στο μικρό παιδί μας και στον ενήλικα που θα γίνει τελικά, ότι ονομάζεται εφηβεία. Είναι μια από τις ”δυσκολότερες” αναπτυξιακά ηλικίες που περνά ο άνθρωπος και είναι κατά βάση μια μετάβαση. Η δυσκολία της έγκειται στο γεγονός ότι και οι γονείς και ο έφηβος δρουν το ίδιο στην διαμόρφωση του νέου ενήλικα που γεννάται.
Ας σταθούμε λοιπόν σε αυτό το σημαντικό ορόσημο της ζωής!
Περιγραφικά, ως προς τον έφηβο οι αλλαγές είναι αναπτυξιακά διακριτές εξαιτίας των ραγδαίων βιοσωματικών αλλαγών και των νέων εξελίξεων, και αφορούν νοητικές ικανότητες, σεξουαλικότητα και το σώμα. Η εφηβεία είναι η περίοδος της μετάβασης από την παιδική στην ώριμη ηλικία κι έχει για κέντρο της την ήβη. Με τον όρο ήβη εννοούνται τα φυσιολογικά, ορμονικά φαινόμενα που εμφανίζονται στα κορίτσια σε ηλικία 10-11 ετών περίπου και στα αγόρια 11-12 ετών περίπου. Στα κορίτσια η ήβη ολοκληρώνεται σε ηλικία 15-17 ετών περίπου, ενώ στα αγόρια 16-17 ετών περίπου. Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας χαρακτηρίζει ως εφηβεία την ηλικιακή περίοδο από τα 11 ως τα 19έτη ενώ η Αμερικανική Παιδιατρική Εταιρεία την περίοδο από τα 11 ως τα 21 έτη . Αρκετή συζήτηση γίνεται τελευταία για τα όρια αυτά καθώς έρευνες με scanning στον εγκέφαλο του έφηβου, αποδεικνύουν ότι η ωρίμανσή του ανατομικά, στη μορφή του εγκεφάλου του ενήλικα, ολοκληρώνεται πλέον αρκετά αργότερα έως τα 24 έτη, κατά άλλους ακόμη και έως τα 26 έτη.
Μπορούμε να προσεγγίσουμε την εφηβεία βλέποντάς την σαν μία δεύτερη γέννηση, που γίνεται όμως προοδευτικά. Στην εφηβεία καλούμαστε ν’ αφήσουμε σιγά – σιγά την οικογενειακή προστασία, όπως αφήσαμε κάποτε την εμβρυϊκή ζωή.
Σε αυτή τη φάση επαναδιαπραγματεύονται πολλά θέματα και δυσκολίες που υπήρχαν από την παιδική ηλικία όπως δυσκολίες στις σχέσεις με τους γονείς, θέματα αυτονομίας.
Οι ψυχολόγοι θεωρούν ότι η εφηβεία είναι μία δεύτερη ευκαιρία να γίνει επανόρθωση τραυματικών θεμάτων της παιδικής ηλικίας. Ξανά ανακύπτουν θέματα άλυτα προηγούμενων εξελικτικών σταδίων, τα οποία τώρα θα μπορούσαν να αντιμετωπιστούν από τους γονείς με μεγαλύτερη ευαισθησία και γνώση ώστε να επιλυθούν. Σημαντικός στόχος αυτής της περιόδου αποτελεί η απόκτηση ταυτότητας για τους μελλοντικούς ενήλικες.
Σε αυτή την αναπτυξιακή φάση των παιδιών, οι γονείς καλούνται να «απογονεοποιηθούν». Από γονείς ενός μικρού παιδιού πρέπει να εξελιχθούν σε γονείς μελλοντικού ενήλικα. Από εκεί που οι γονείς καθορίζανε σε μεγάλο βαθμό την πορεία και τη ζωή του παιδιού τους, πρέπει τώρα να αφήσουν χώρο για τις επιλογές του εφήβου, παρόλο που μερικές φορές μπορεί να είναι αντίθετοι σε αυτές τις επιλογές. Το ζητούμενο είναι να μπορέσει ο γονιός , ο καθοδηγητής, όλοι εμείς να σταθούμε δίπλα στον έφηβο και να τον βοηθήσουμε στο χτίσιμο της ταυτότητάς!!!
Υπάρχουν λοιπόν κάποιες βασικές δεξιότητες που ο κάθε γονιός, έχει να διδάξει/εκπαιδεύσει, πριν τελικά παραδώσει το παιδί του στην ενηλικίωση. Χρειάζονται εκπαίδευση οι έφηβοι, για να μπορούν να έχουν διά βίου μάθηση, παραγωγική εργασία, να παίρνουν αποφάσεις βασισμένοι σε έγκυρες πληροφορίες και να έχουν θετική συμμετοχή στην κοινωνία όπου ζουν. Χρειάζεται όμως και εμείς ως ενήλικες να σηματοδοτήσουμε και να στραφούμε με πλήρη συνείδηση στο τελευταίο μας έργο όσον αφορά την ανατροφή του παιδιού μας. Τα περισσότερα από όσα ακολουθούν θα μπορούσαν να αποτελούν μια checklist, μιας και όλα βρίσκονται σε μια συνέχεια μιας μακράς αλυσίδας που χτίζονται από τα μικράτα του παιδιού. Έχουμε φυσικά για ακόμη μια φορά την ευκαιρία να εντοπίσουμε κάποιο από αυτά στο οποίο υστερούσαμε και να θέσουμε τα θεμέλια στο τελικό αυτό στάδιο πριν ενηλικιωθεί το παιδί μας.
Ας δούμε συγκεντρωτικά κάποιες από αυτές τις σημαντικές βασικές δεξιότητες:
- Διαχείριση χρημάτων.
Ξεκινάμε με το να κατανοεί την αξία των χρημάτων και να αναγνωρίζει ότι βγήκαν με κόπο, να κρατάει λογαριασμό τι έχει και τι ξοδεύει, να κάνει αγορές με σύνεση και όχι παρορμητικά. Το παιδί, όπως και σε όλα τα πράγματα, μαθαίνει να διαχειρίζεται τα χρήματα με το να βλέπει πώς φέρεστε εσείς. Επίσης χρειάζεται τηρεί προϋπολογισμό για την μήνα και να γνωρίζει ότι η πιστωτική κάρτες αντιστοιχεί σε χρήματα που έχει στην άκρη- άρα δεν την χρησιμοποιεί για «δανεισμό» και δεν τη χρεώνει ανεξέλεγκτα.
- Διατροφή.
Είναι σημαντικό να επιβεβαιώσουμε πως το παιδί μας ξέρει τις βασικές κατηγορίες τροφών και την θρεπτική τους αξία. Ακόμη ότι διατρέφεται υγιεινά και αυτό, αλλά και η οικογένεια συνολικά. Να μπορεί μαγειρεύει απλά φαγητά, ώστε να μην τρώει διαρκώς φαγητό από έξω. Να έχεις στη διατροφή του ποικιλία και να συμπεριλαμβάνει καθημερινά φρούτα και σαλάτες.
- Διαχείριση και οργάνωση.
Ο έφηβος χρειάζεται να μάθει να οργανώνει όχι μόνο τα πράγματά του, αλλά και τον χρόνο του. Το να υπολογίζει πόση ώρα χρειάζεται για να βγάλει την ύλη των εξετάσεων ή πόσος χρόνος του χρειάζεται για να ετοιμαστεί το πρωί ή να υπολογίσει την κίνηση πηγαίνοντας στη σχολή του είναι απαραίτητα για να μπορεί να είναι λειτουργικός και να μην αγχώνεται.
- Διαχείριση του εαυτού του.
Όταν κάποιος θεωρεί σημαντικό να γνωρίζει τον εαυτό του, τότε μπορεί εύκολα να αναζητά να είναι λειτουργικό μέλος μίας ομάδας στις σπουδές, την εργασία και τη ζωή.
- Να είναι «παρών».
Ξεκινάμε με τα βασικά: να ξέρει ότι πρέπει να εμφανίζεται, κυριολεκτικά και μεταφορικά, στα μαθήματα, στις κοινωνικές συγκεντρώσεις, στη δουλειά του και να είναι στην ώρα του. Και όταν είναι εκεί να είναι ολοκληρωτικά παρών- όχι χαμένος στο κινητό του. Χρειάζεται δηλαδή να περάσει από τις διαδικτυακές σχέσεις στις πρόσωπο-με-πρόσωπο ανθρώπινες σχέσεις. Το δεύτερο στοιχείο είναι ότι θα πρέπει να προσέχει και να συμμετέχει διανοητικά και συναισθηματικά.
- Αυτογνωσία.
Οι άνθρωποι με αυτογνωσία ξέρουν τι σκέφτονται, τι νιώθουν, τι λένε και τι κάνουν. Ξέρουν ποια είναι τα προτερήματά τους και τα ασκούν στην καθημερινότητα τους. Επίσης γνωρίζουν τα ελαττώματά τους και προσπαθούν να τα βελτιώσουν.
- Αξίες.
Καθένας χρειάζεται ένα σύνολο από αξίες που βοηθάνε στην πορεία της ζωής. Ειλικρίνεια, επιτυχία, ευτυχία, θάρρος, αυθεντικότητα, αποφασιστικότητα, ηρεμία, φιλία, ελευθερία, συντροφικότητα, κλπ. Πρέπει να ξέρει τις αξίες του για να ζει και να αποφασίζει με βάση αυτές.
- Αποτυχία.
Κάθε νέος άνθρωπος θα πρέπει να βλέπει τα λάθη σαν μία ευκαιρία να μάθει κάτι και να προχωρήσει. Χρειάζεται να αντιληφθεί ότι στη ζωή υπάρχει και η αποτυχία και να αναγνωρίζει πότε μπορεί να κάνει κάτι για να διορθώσει την κατάσταση (πχ., να διαβάσει περισσότερο για να περάσει το μάθημα) και πότε δεν περνάει από το χέρι του (πχ., ο/η σύντροφός του προτίμησε άλλη σχέση).
- Να ηρεμεί τον εαυτό του.
Κάθε άνθρωπος θα πρέπει να αναγνωρίζει τι πυροδοτεί τον θυμό, το άγχος, τον εκνευρισμό, κλπ., και να μπορεί να ηρεμήσει τον εαυτό του. Η εφαρμογή τεχνικών διαχείρισης του στρες είναι πολύτιμος σύμμαχος.
- Να βάζει στόχους.
Είναι σημαντικό να έχει την αίσθηση του σκοπού και νοήματος στη ζωή του και να έχει βραχυπρόθεσμους και μακροπρόθεσμους στόχους.
- Λήψη αποφάσεων.
Παίρνει σωστές και αντικειμενικές πληροφορίες από έγκυρες πηγές και αποφασίζει βάσει αυτών και όχι υπό την πίεση ή τη γνώμη τρίτων. Αν πρόκειται για θέμα που δε σχετίζεται με έγκυρες πληροφορίες/γνώση, βασίζεται στις αξίες και τις αρχές του, αλλά και σε αυτό που του λέει το ένστικτό του ότι πρέπει να κάνει.
- Αισιοδοξία.
Η αισιόδοξη και θετική στάση ζωής χαρακτηρίζεται από τη διάθεση να διαχειριστεί κανείς τα προβλήματά του, να βρει λύσεις σε όσα τον απασχολούν και να θεωρεί ότι μπορεί να εξελιχθεί ο ίδιος και ότι τα πράγματα θα πάνε καλά.
- Κοινωνικές δεξιότητες.
Είναι σημαντικό να φροντίζουμε για την κοινωνική ζωή του παιδιού μας , να την ενισχύουμε και να έχουμε και εμείς κοινωνική ζωή μαζί του αλλά και ως ζευγάρι ή ως άτομα. Καλό είναι κάθε έφηβος να βρει την ομάδα του και να περιστοιχίζεται από άτομα που έχουν τις ίδιες αξίες, ενδιαφέροντα και πορεία ζωής. Θα πρέπει να ξέρει πώς να είναι ο ίδιος καλός φίλος, αλλά και ποια είναι τα χαρακτηριστικά των φίλων, ώστε αν χρειαστεί, να βγάλει κάποιους αρνητικούς ανθρώπους από τη ζωή του. Επίσης είναι σημαντικό να τονίζουμε στους εφήβους πως η απόφαση για τις επιλογές στην ζωή δεν μπορεί να έχει ως κεντρικό άξονα τους άλλους αλλά τον ίδιο.
- Όρια.
Τα όρια κατέχουν ουσιώδη θέση μέσα στην οικογένεια και στην ανατροφή των παιδιών. Συμβάλλουν στην ομαλή ψυχοσυναισθηματική ανάπτυξη του παιδιού, την ενίσχυση της αυτοεκτίμησης του και διαμορφώνουν τους ρόλους ανάμεσα στα μέλη της οικογένειας. Συνήθως τα όρια συγχέονται με την αυστηρή τιμωρία, την απαγόρευση και την επιβολή. Και εκεί έγκειται η δυσκολία των γονέων να τα θέσουν. Στην πραγματικότητα όμως τα όρια είναι διδασκαλία, είναι το μέσο για να “εκπαιδεύσουμε” τα παιδιά σε κοινωνικά επιθυμητούς τρόπους συμπεριφοράς, να τους διδάξουμε κανόνες, να τους μάθουμε τι επιτρέπεται και τι απαγορεύεται. Παρόλο που για όλα τα παιδιά τα όρια μοιάζουν δυσάρεστα, στην πραγματικότητα τα βοηθάνε να νιώσουν ασφάλεια και να διαχειριστούν όσα μόνα τους αδυνατούν.
- Καλοσύνη και ευγένεια.
Σε μία δύσκολη και «άγρια» εποχή η καλοσύνη και η ευγένεια γίνονται δυσεύρετες, ας θυμίσουμε στα παιδιά μας ότι δεν κοστίζει τίποτα να φέρονται έτσι στους γύρω τους- γιατί και τα ίδια θα ήθελαν να τους φέρονται οι άλλοι έτσι.
- Σεβασμό στη διαφορετικότητα.
Κάθε νέο άτομο θα πρέπει να βγει στη ζωή έχοντας τις δικές του αξίες και πεποιθήσεις, αλλά παράλληλα σεβόμενο τις αξίες και τις πεποιθήσεις των ανθρώπων γύρω του. Χρειάζεται να μπορεί να τους δέχεται χωρίς να τους κρίνει ή να τους κατηγορεί για τις αποφάσεις και τις επιλογές τους, ειδικά όταν δεν επηρεάζουν τον ίδιο.
- Επίλυση διαφορών.
Επίσης βασική δεξιότητα είναι να μπορεί να επιλύσει τις διαφορές του με τους άλλους με ήρεμο και λειτουργικό τρόπο, χωρίς τσακωμούς και χωρίς να χαλάει τις σχέσεις του.
- Δεξιότητες για συζήτηση.
Το παιδί/έφηβος είναι σημαντικό να μάθει να εκφράζει λεκτικά και μη λεκτικά κατάλληλες συμπεριφορές σε διάφορα κοινωνικά πλαίσια. Το να μιλάμε με τους εφήβους είναι κάτι που χρειάζεται να εξασκήσουμε πολύ και οι δυο πλευρές, με σκοπό να μπορούμε να απολαύσουμε μια συζήτηση μεταξύ μας.
Κλείνοντας θα ήθελα να αναφερθώ σε μια φράση της Φρανσουάζ Ντολτό, η οποία είναι μια πολύ γνωστή ψυχαναλύτρια παιδιών, σχετικά με την εφηβεία:
«Η εφηβεία είναι πάντα δύσκολη αλλά εάν γονείς και παιδιά εμπιστεύονται τη ζωή, τότε όλα στο τέλος κανονίζονται!»
ΕλίναΤρωγάδα
B.Sc. Ψυχολόγος Ψυχοθεραπεύτρια
Σύμβουλος Ψυχικής Υγείας παιδιών , εφήβων ενήλικων
τηλ. Επικοινωνιας
6978268826
2261020781